Health literature, stories and issues

रेजिडेन्सीका दुर्लभ कर्णप्रिय शब्दहरु । औपचारिक विद्यार्थी हुनु एउटा स्वर्णिम समय हो । त्यो समयमा अध्ययन र ज्ञान आर्जन गर्ने बाहेक अरु उद्देश्य खासै हुँदैन । आधा उमेर नै औपचारिक शिक्षामा व्यतित गर्नुपर्ने मेडिकल शिक्षामा त्यो उर्वर उमेरको लगानीको  प्रतिफल भने उहि आत्मसन्तुष्टि मात्रै त होला ।   नेपालमा मेडिकल शिक्षा सुधारका अनेक पक्षहरु छन् । त्यसमा शिक्षाको  गुणस्तर मापन गर्ने संयन्त्र पारदर्शी हुनु निकै आवस्यक देखिन्छ। न्यूनतम ज्ञान र सिपको अपेक्षा व्यक्तिले गरोस् या नगरोस् , त्यो शिक्षाग्रहण हेतुले बिताएका अमूल्य उमेरले अवस्य गर्छ । समय समयमा रेजिडेन्ट चिकित्सकहरुले न्यूनतम पारिश्रमिक , ड्युटी  गर्ने वैज्ञानिक  समयको आवाज र आवासको लागि आन्दोलन गरिरहनुपर्छ भने ती रेजिडेन्ट चिकित्सकहरुको मनमा कति धेरै आन्दोलनहरु हुन्छन् होला । कहिले बिरामीका पीडाले आन्दोलित गर्छ । कहिले रोग निदान नभएर आन्दोलित हुन्छ । बेला बेलामा सिनियर चिकित्सकहरुले  रेजिडेन्टमाथि गरिने मनोवैज्ञानिक हिंशाहरु पनि बाहिरिने गरेका छन् । जुन मानवीय दृष्टिकोणले पनि मुनासिव हुँदैन ।...

भत्किएको शाकाहारी अहम् । एउटा चिया पसलमा बसेर चिया खाँदै छु । हालसालै देशमा युवापुस्ताको ठूलो विद्रोहपछि देश एउटा लयमा आउँदै छ कि जस्तो लाग्छ । हातमा मोबाइल छ । सजिलो ईन्टरनेटसेवा छ । मोबाइलमा सामाजिक सन्जालमा औंलाहरुले तिव्र नृत्य गरिरहेका छन् । ती सन्जालहरुमा कसैको यति धेरै खेदो खन्छन् कि अन्त्यमा असत्य पनि सत्य लाग्न सक्छ । कसैको यति धेरै देवत्वकरण गर्छन् कि स्वयं त्यो व्यक्तिले कति पटक आफ्नै अनुहार समयको ऐनामा राख्न पर्ने हुन्छ । अहिले नियुक्त शिक्षा मन्त्रीको सरलता र निस्कपट भनाइहरुको देवत्व चर्चा गरिरहेका छन् र सबैले पछ्याइरहेका छन् । कुनै दिन सानो त्रुटी भेटियो भने सबैजना फेरि उस्तै खेदो खन्न लागिपर्छन् । सकिन्छ भने काम गर्ने सुझावहरु दिने हो । सबै कुरालाई सामाजिक सन्जालमा अंश अंश काटेर अपुरो भ्रमित प्रस्तुती  गर्ने प्रवृत्ति हट्नुपर्छ । जे भए पनि महावीर पुन अत्यन्तै असल मनका दुर्लभ व्यक्ति हुन् भन्ने कुरामा मलाई सन्देह थिएन र छैन पनि । गहन, सोझो र अप्रदुषित विचार दिने महाबिर पुनको भनाइलाई कमेडीकै रुपमा सन्जालमा भरिनु युक्तिसंगत छैन । यस्तै विचार गर्दै गर्दा  मेरो चिय...

पटुकाभित्रको सय रुपैयाँ । एउटै संसारभित्र अनेक संसारमा अनेक मनुष्य बाँचिरहेका हुन्छन् । यहि विश्व त हो कतै रसिया युक्रेन युद्ध गरिरहेका छन् । कतै इजरायल प्यालेस्टाइन एक अर्कामाथि धावा बोलिरहेका हुन्छन् । कतै शीत युद्द चलिरहेको छ । टेक्नोलोजीको दुनियाँमा ए आइको प्रयोग अत्यन्तै बढेको छ । हाम्रै देशमा गणतन्त्र, राजतन्त्र आदि बहस भइरहेको छ । र यहि देशमा कतै कुनामा यी सबैबाट बेखबर व्यक्तिहरु आफ्नो दैनिक कार्यमा भुलिरहेका छन् । बिहान बेलुका छाक टार्नु नै उनीहरुको संसार हो । त्यस्तै मेरो लागि  अचेल सहिद गङालाल अस्पताल नै संसारमा सिमित भएको छ । यो अस्पतालको एमर्जेन्सीमा हरेक दिन भिड नै हुने गर्छ  । साँझपख एक जना ७६ वर्षीय वृद्ध आमा छाती दुखेर अस्पताल आइपुगिन् । नुवाकोटबाट त्यहाँ आइपुग्दा चार घन्टा मात्रै भएको रहेछ । चुरोट चाहिँ उनको प्रिय चिज रहेछ । आमाको लक्षण, इ सि जि आदि हेरिसकेपछि सक्दो छिटो मुटुको नशा चेकजाँच गरेर हेर्नुपर्ने देखियो ।  जसलाई "एन्जियोग्राफी" भनिन्छ । "स्टेन्ट " हाल्नुपरेमा "एन्जियोप्लास्टी" भनिन्छ ।  त्यसका लागि क्याथ ल्याबमा स्थानान्तरण गर्...

डाक्टरले पनि विद्यार्थी आइ डि देखाउने ? म पेशाले एक चिकित्सक हुँ । कर्मले पनि चिकित्सक हुँ । अध्ययनले पनि म चिकित्सक हुँ। तर  सधैँको लागि एउटा विद्यार्थी  पनि हुँ । कुनै डिग्रीको कागज लिन बाध्य नहुने गरी विद्यार्थी हुन त मजा नै हुन्छ । तर एक पछि अर्को औपचारिक अध्ययनको दौडले आधा जीवन बितिसकेको कुरो बेलाबेला झल्यास्स हुन्छ । ऐनामा हेर्दा आफ्नो कपाल फुलेको देख्छु । फेसबुकले बेलाबखत सूचना दिन्छ । मेरा  स्कुले साथीहरु कोही उद्धमी देख्छु । कसैलाई कुनै कार्यालयको हाकिम देख्छु । कसैलाई व्यापारी देख्छु । कसैलाई जागिरे देख्छु । तर कसैलाई विद्यार्थी मात्रै  त देख्दिन  !! सधैंजस्तो सामाखुसी चोकमा बिहान ७:४५ मा बस कुर्छु । बसमा चढेर गङालाल अस्पतालको गेट अगाडि झर्छु । सार्वजनिक यातायात आरामदायी नभएपनि यो दैनिक प्रक्रियामा कुनै बेखुसी छैन मलाई । लाग्छ म १८ वर्ष अगाडिको ठिटो केटो हुँ ।  जो काठमाडौको सार्वजनिक यातायातमा यसै गरी पुतलीसडक जाने नेपाल यातायातको खचाखच भिडमा यात्रा गर्थें । त्यो समयमा पनि म आफ्नो परिचयपत्र देखाउँथे । र अहिले पनि देखाउँछु । परिचयपत्रमा फरक केवल...

राज्यको चेतना कता छ ?? पुनः सामाजिक सन्जालमा साथीभाइका हर्षहरु छताछुल्ल पोखिएको देख्न सकिन्छ । उनीहरुको धैर्य र मिहिनेतले प्रतिफल दिएको देख्न पाइन्छ । मार्च १७ को दिनमा धेरै जनाको मन र जीवन उल्लासमय बनेको  देख्न पाइन्छ । कठिन परिश्रम र पढाइले आफूलाई विश्व सामु अब्बल साबित गर्ने ती सबै चिकित्सकहरुलाई मुरी मुरी बधाइ दिनैपर्छ । अमेरिकामा रेजिडेन्सी म्याचिङको नतिजा आएको दिन हो यो । यो नतिजासँगै धेरै अब्बल चिकित्सकहरु आफ्नो सपना पूरा गर्न अमेरिकाको लागि केही समयमा प्रस्थान गर्नेछन् । जसको पक्षमा विपक्षमा विचारहरु पनि सँगै देख्न सकिन्छ सामाजिक सन्जालमा । सामान्य मनुष्यको मनले खुसी खोज्छ । भागवत गीताका प्रवचन सुनेर मात्रै सुख दु:खलाई समान व्यवहार गर्न सक्ने तत्वज्ञान विकास त हुँदैन । किनभने चिकित्सक पनि एक सामान्य मनुष्य नै हो । उसले आफ्नो मिहिनेतको प्रतिफल खोज्छ । आफ्नो परिश्रमको लगानीको नतिजा खोज्छ । । आफूले गरेको परिश्रमको परिणाम सबैले धन, प्रतिष्ठामा खोज्नु स्वभाविक नै हो । अहिले आएर माटोको माया , देशको माया, देशप्रतिको ऋण , आत्मस्वाभिमानजस्ता आदर्शले व्यक्तिको मन थाम्न सक्दैन । कुन...

भुइँमान्छेको पनि अस्पताल: गङालाल अस्पताल । केही वर्ष अगाडि मलाई लाग्थ्यो समयमा उपचार पाउनु भाग्य हो । तर अचेल बुझ्दैछु कि समयमा उपचार प्रदान गर्नु कुनै पनि अस्पतालको क्षमता हो । त्यो संस्थाको कला हो । त्यहाँको नेतृत्वको कार्यकुशलता हो । अन्तत: कुनै पनि संस्थाको कुशल कार्यसम्पादनले सेवा प्रवाहको गुणस्तर निर्धारण गर्ने गर्छ । एक दिनको कुरा हो म एक जना बिरामीको लागि गङालाल अस्पतालको एमर्जेन्सी पुग्छु । त्यहाँ घटित दृश्य मलाई रोचक लाग्छ ।  सहिदको नामबाट राखिएको यो अस्पतालको प्रारम्भिक अनुभवले नै निकै जनप्रेमी प्रतीत भयो । सहिदको नामको पनि सम्मान भएको महसुस गरेँ । सहिदको एउटा सपना भनेको हरेक भुइँमान्छेले पनि समान गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा प्राप्त गरोस् भन्ने पक्कै हुन्छ । सो कुराको एउटा उदाहरण गङालाल अस्पताल रहेछ। कल्पना गर्नुहोस् तपाईँ  कसैलाई चिन्नुभएको छैन । तपाइँ एउटा ग्रामीण परिवेशको भुइँमान्छे हो । नेताहरुको संगत छैन । कोही पनि सानो वा ठूलो ओहदाको डाक्टरलाई चिन्नुहुन्न । कसैलाई भनसुन गर्ने ल्याकत छैन । तपाइँ निकै सामान्य मान्छे हो । यो देशको नागरिक हो । चुनावमा खोजिने फगत ...

ब्रह्मजीलाई फुर्सद हुँदा  ।  कुनै कुराले असाध्यै  मन खाँदा त्यो प्राप्त गर्ने हुटहुटि सबैलाई जाग्दो होला । उदाहरणका लागि मलाई दर्शनशास्त्रका पुस्तकहरुले निकै मन खाने गर्छन्। अध्यात्मिक चिन्तनको बहसमा सहभागी हुन मेरो मन एकाएक उनीप्रति आफै लम्किन्छ ।  कुनै पुस्तक, स्थान , कार्यक्रम , वस्तु आदिले मन खाँदा ती कुरालाई प्राप्त गर्ने हरसम्भव प्रयास गरिन्छ । ती सामान्य लाग्ने चिजहरुको प्राप्त गर्न सफल नहुँदा त मन खिन्न हुन्छ भने जीवन यात्रामा  कोही मन खाएको व्यक्ति आफूसँग हुँदैन भनेर महसुस हुँदा कति छट्पटी हुन्छ होला है ! त्यसमा पनि भित्रबाट नै चिताएको विशेष प्रेमभावना प्रस्फुटन गर्ने साथीले मन चोरेर लैजाँदा कस्ता  मीठा भाव प्रस्फुरण हुन्छन् होला ? तर मिलन नहुँदै छुट्टिनु पर्ने बाध्यता भोग्ने दु:खी मनहरु सार्है पिर्छन् होला है ? जीवनको कुनै समयमा यी प्रश्नका झटारोको पात्र आफै नै बन्नुपर्ने दिन आउँदा मनको भाव छताछुल्ल पोखिनु स्वभाविक नै हो । दुर्लभै पग्लिने आफ्नै मन आज पग्लिँदा आफ्नै मनप्रति नमन छ मेरो । भाग्यमानीलाई मात्रै कुनै  मनोवादविना आफ्नो ...