Training to healthworkers : skill learning or money distribution?
गाडीमा पोलियो थोपाका गफ ।
स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित कुरा गाडीहरुमा यात्रा गर्दा धेरै सुन्न पाइन्छ । फलानो अस्पातल , फलानो डाक्टर, फलानो मेडिकल, फलानो ठाउँ आदिका तीता मिठा कुरा यात्रुहरुले गरिरहेका हुन्छन्। ति सबै कुराहरु ब्यक्तिगत अनुभबले पारीपोषित हुने हुँदा त्यति महत्व राख्दैनन् । एकपटक नेपालगन्जबाट बुटवल जाँदै गरेको गाडीमा चडेपछि गाडीमा सुनेको पोलियो थोपाको गफ भने राष्ट्रिय स्तरमै हुने कार्यक्रमसँग जोडीएको हुँदा कलममा मसी नभरी चित्त बुझेन ।
" ट्रैनिङ त ठिकै थियो । अरुभन्दा भत्ता पनि राम्रै रहेछ । पोलियो थोपा अब २ पटक दिए पुग्ने भयो। " भन्दै एक जना मेरो सिट पछाडि बसेका ब्यक्तिले अर्को साथीलाई भन्दै थिए । गाडी भित्रको भिडमा पनि स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित कुरा भएर होला । मेरा कानले त्यो कुरोकानी टिपिहाल्यो र मस्तिस्कमा नयाँ जानकारीले हलचल गरायो । त्यो २ मात्रा पोलियो थोपा दिने कुरा मलाई अस्वभाबिक लागेर अझै चासो दिएर सुन्न मन लाग्यो ।
३ मात्रा खुवाइने पोलियो थोपा २ पटकमात्र खुवाउने कुरोमा ति ब्यक्ति धेरै नै विस्वस्त भएको देखेर मलाई त्यसको कारण सोध्न मन लागेर पछाडि फर्केर सोधिहालेँ । अनायास एक्कासी नचिनेको ब्यक्तिबाट प्रश्न सुन्दा अप्ठेरो मानेर हच्किए पनि उत्तर भने आयो । उनको बुझाइमा पोलियो थोपाको दोश्रो मात्राले प्यारालाइसिस गराउने देखिएको हुँदा अब देखी नदिने भनेर ट्रैनिङमा बुझेर आएको कुरा निस्कियो । त्यसपछि भने उनको बुझाइ पूरै गलत थियो भन्ने मलाई एकीन भयो । र त्यसको बारेमा मैले जानेको कुरा बुझाउने प्रयास गरेँ ।
ट्रैनिङमा नेपाल सरकारले मनग्गै पैसा खर्च गरेको पाइन्छ । हुन सक्छ त्यो पैसा कुनै दात्री निकायको होला । जे भए पनि कर्मचारीको सिप विकास गर्नका निम्ती ट्रैनिङले उल्लेखनिय भूमिका खेलेको हुन्छ । तर पनि ट्रैनिङलाई भत्ता सँग जोडेर हेर्दा वास्तविक तत्व र उद्देस्य ओझेलमा परेको कुरो असत्य भने हैन । किनभने रुची बिनाको सिकाइ अधुरो र काँचो हुन्छ । ट्रैनिङको बिषय बस्तु कुन स्तरसम्म्को लागि तयार गरिएको हो र सहभागिको ज्ञानको मापन गरेर सरल भाषामा बिषयबस्तु सम्प्रेषन गर्न सकेमा मात्रै त्यसको उपयोगिता हुन सक्छ । बुझ्ने क्षमता ,बुझाउने क्षमता र ग्रहण गर्ने क्षमता फरक कुरो रहेछन् । सबैको तालमेल नमिलेमा सहभागीको बुझाइ फरक पर्न गएर यस्तै पोलियो थोपाको जस्तै बुझाइले दुर्घटना निम्त्याउन सक्छ ।
सबैको लागि गौरबको विषय् हो पूर्ण खोप । पूर्ण खोप अभियानलाई सफल पार्न जोड्तोडका साथ जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय लगायतका बिभिन्न सरोकारवाला निकाय खटिएका हुन्छन्। हरेक बच्चाले खोप पाउनु उसको अधिकार हो । आज म पोलियो थोपाको घटनालाई लिएर यहाँ लेख्दा सानो लागेको हुन सक्छ । तर घटना सानो भए पनि ठूलो पारीमाणमा असर नपर्ला भन्न सकिन्न । आगो लाग्न आगोको सानो झिल्का नै काफी हुन्छ । सबैलाई थाहा भएको कुरो हो । जन्मिसकेपछि एक बर्ष भित्र दिनुपर्ने खोपहरुमा पोलियो थोपा ६ १० र १४ हप्ताको उमेरमा खुवाइने गरिन्छ । हाल लगभग एक बर्ष यता विश्व स्वास्थ्य संघठनले पोलियो थोपामा हुने तीन थरीका (strain १ २ र ३ ) पोलियो भाईरसको ठाउँमा स्ट्रैन (strain ) २ लाई हटाएर बाइभालेन्ट भ्याक्सिन (bOPV) अर्थात् १ र ३ strain भएको सिफारिस गरेको छ । र तीन वटा strain भएको भ्याक्सिनलाई (tOPV ) बाइभ्यालेन्ट भ्याक्सिनले (bOPV) बिस्थापित पनि भइसकेको अवस्था छ । त्यसो गर्नुको कारण पोलियोको केसहरु नेपालमा न्यून हुँदै गएको र strain २ ले गर्दा भ्याक्सिनले हुनसक्ने एकाध पक्षघातका घटना पनि नहोस् भन्ने हेतुले हो । पोलियोलाई पूर्ण रुपले उन्मुलन गर्ने नीतिले त्यसरी पोलियोको बाइभ्यालेन्ट भ्याक्सिन उत्पादन र बितरण गरिएको हो । तर यहाँ strain २ ले पक्षघात गर्ने भनिएकोमा दोश्रो मात्राको पोलियो थोपाले पक्षघात गराउने भन्ने बुझाइले बच्चा जन्मिसकेपछि १० हप्तामा दिaनुपर्ने दोश्रो मात्राको पोलियो थोपा नै बच्चाले नपाउने सम्भावना भयो । जुन कुरा मुनासिब मान्न कदापि सकिन्न ।
पोलियो थोपा दुई पटक मात्र खुवाउने भनेर बुझेको ब्यक्तिले आफ्नो ठाउँमा गएर दुई पटक मात्र खुवाएर बिचको दोश्रो मात्रा नै नदिए के असर नपर्ला र ? जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय चनाखो रहेछ भने त मासिक रिपोर्टमा त्रुटी देखिएर छिट्टै सच्चिएला । तर रिपोर्ट जती सबै दराजमा थन्क्याउने र बर्षको एक पटक खोजिनिती गर्दा मात्र फाइल पल्टाउँदा पत्ता लाग्ने भयो भने धेरै समय नबित्ला भन्न सकिन्न । कर्मचारीको ज्ञान र सीप अभिबृद्धी गर्नका निम्ती समय सापेक्ष ट्रैनिङ हुनु आवश्यक छ । तर ट्रैनिङको बिषयवस्तु सहभागीले के कसरी बुझेका छन् भनेर हेर्नु उचित हुन्छ । पूर्व परिक्षा भन्दा उत्तर परिक्षाको परिणामको प्रगति लिएर मात्रै ट्रैनिङको सफलता मापन गर्दा त्रुटी हुन सक्छ । अर्को कुरो के भन्दा भत्ताका उद्देस्यले मात्रै सन्चालन हुने ट्रैनिङको प्रभावकारीता न्यून हुन्छ । सबैको बुझाइ उस्तै नहुन सक्छ । सहभागीको प्रकृति हेरी ट्रैनिङका बिषयवस्तु नमिलाउँदा गलत तथा उल्टो कुरा सम्प्रेषण हुन सक्छ । दोष बुझाउनेको पनि हुन सक्छ र बुझ्नेको पनि हुन सक्छ । कसैलाई दोष दिनुभन्दा पनि कुनै कुरो गलत बुझ्न गएमा दिर्घकालिन असर पर्न सक्छ भनेर सम्बेदनशील हुनु जरुरी हुन्छ । ट्रैनिङलाई जमघट हुने भन्दा सीप र ज्ञानको माध्यमको रुपमा बिकास गरौँ भन्ने मेरो आशय हो । साथै ट्रैनिङको प्रभावकारीता मापन गर्ने सशक्त उपाय प्रतिपादन गर्न सके कार्यक्रमहरु स्वत: प्रभावकारी हुन्छन् ।
स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित कुरा गाडीहरुमा यात्रा गर्दा धेरै सुन्न पाइन्छ । फलानो अस्पातल , फलानो डाक्टर, फलानो मेडिकल, फलानो ठाउँ आदिका तीता मिठा कुरा यात्रुहरुले गरिरहेका हुन्छन्। ति सबै कुराहरु ब्यक्तिगत अनुभबले पारीपोषित हुने हुँदा त्यति महत्व राख्दैनन् । एकपटक नेपालगन्जबाट बुटवल जाँदै गरेको गाडीमा चडेपछि गाडीमा सुनेको पोलियो थोपाको गफ भने राष्ट्रिय स्तरमै हुने कार्यक्रमसँग जोडीएको हुँदा कलममा मसी नभरी चित्त बुझेन ।
" ट्रैनिङ त ठिकै थियो । अरुभन्दा भत्ता पनि राम्रै रहेछ । पोलियो थोपा अब २ पटक दिए पुग्ने भयो। " भन्दै एक जना मेरो सिट पछाडि बसेका ब्यक्तिले अर्को साथीलाई भन्दै थिए । गाडी भित्रको भिडमा पनि स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित कुरा भएर होला । मेरा कानले त्यो कुरोकानी टिपिहाल्यो र मस्तिस्कमा नयाँ जानकारीले हलचल गरायो । त्यो २ मात्रा पोलियो थोपा दिने कुरा मलाई अस्वभाबिक लागेर अझै चासो दिएर सुन्न मन लाग्यो ।
३ मात्रा खुवाइने पोलियो थोपा २ पटकमात्र खुवाउने कुरोमा ति ब्यक्ति धेरै नै विस्वस्त भएको देखेर मलाई त्यसको कारण सोध्न मन लागेर पछाडि फर्केर सोधिहालेँ । अनायास एक्कासी नचिनेको ब्यक्तिबाट प्रश्न सुन्दा अप्ठेरो मानेर हच्किए पनि उत्तर भने आयो । उनको बुझाइमा पोलियो थोपाको दोश्रो मात्राले प्यारालाइसिस गराउने देखिएको हुँदा अब देखी नदिने भनेर ट्रैनिङमा बुझेर आएको कुरा निस्कियो । त्यसपछि भने उनको बुझाइ पूरै गलत थियो भन्ने मलाई एकीन भयो । र त्यसको बारेमा मैले जानेको कुरा बुझाउने प्रयास गरेँ ।
ट्रैनिङमा नेपाल सरकारले मनग्गै पैसा खर्च गरेको पाइन्छ । हुन सक्छ त्यो पैसा कुनै दात्री निकायको होला । जे भए पनि कर्मचारीको सिप विकास गर्नका निम्ती ट्रैनिङले उल्लेखनिय भूमिका खेलेको हुन्छ । तर पनि ट्रैनिङलाई भत्ता सँग जोडेर हेर्दा वास्तविक तत्व र उद्देस्य ओझेलमा परेको कुरो असत्य भने हैन । किनभने रुची बिनाको सिकाइ अधुरो र काँचो हुन्छ । ट्रैनिङको बिषय बस्तु कुन स्तरसम्म्को लागि तयार गरिएको हो र सहभागिको ज्ञानको मापन गरेर सरल भाषामा बिषयबस्तु सम्प्रेषन गर्न सकेमा मात्रै त्यसको उपयोगिता हुन सक्छ । बुझ्ने क्षमता ,बुझाउने क्षमता र ग्रहण गर्ने क्षमता फरक कुरो रहेछन् । सबैको तालमेल नमिलेमा सहभागीको बुझाइ फरक पर्न गएर यस्तै पोलियो थोपाको जस्तै बुझाइले दुर्घटना निम्त्याउन सक्छ ।
सबैको लागि गौरबको विषय् हो पूर्ण खोप । पूर्ण खोप अभियानलाई सफल पार्न जोड्तोडका साथ जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय लगायतका बिभिन्न सरोकारवाला निकाय खटिएका हुन्छन्। हरेक बच्चाले खोप पाउनु उसको अधिकार हो । आज म पोलियो थोपाको घटनालाई लिएर यहाँ लेख्दा सानो लागेको हुन सक्छ । तर घटना सानो भए पनि ठूलो पारीमाणमा असर नपर्ला भन्न सकिन्न । आगो लाग्न आगोको सानो झिल्का नै काफी हुन्छ । सबैलाई थाहा भएको कुरो हो । जन्मिसकेपछि एक बर्ष भित्र दिनुपर्ने खोपहरुमा पोलियो थोपा ६ १० र १४ हप्ताको उमेरमा खुवाइने गरिन्छ । हाल लगभग एक बर्ष यता विश्व स्वास्थ्य संघठनले पोलियो थोपामा हुने तीन थरीका (strain १ २ र ३ ) पोलियो भाईरसको ठाउँमा स्ट्रैन (strain ) २ लाई हटाएर बाइभालेन्ट भ्याक्सिन (bOPV) अर्थात् १ र ३ strain भएको सिफारिस गरेको छ । र तीन वटा strain भएको भ्याक्सिनलाई (tOPV ) बाइभ्यालेन्ट भ्याक्सिनले (bOPV) बिस्थापित पनि भइसकेको अवस्था छ । त्यसो गर्नुको कारण पोलियोको केसहरु नेपालमा न्यून हुँदै गएको र strain २ ले गर्दा भ्याक्सिनले हुनसक्ने एकाध पक्षघातका घटना पनि नहोस् भन्ने हेतुले हो । पोलियोलाई पूर्ण रुपले उन्मुलन गर्ने नीतिले त्यसरी पोलियोको बाइभ्यालेन्ट भ्याक्सिन उत्पादन र बितरण गरिएको हो । तर यहाँ strain २ ले पक्षघात गर्ने भनिएकोमा दोश्रो मात्राको पोलियो थोपाले पक्षघात गराउने भन्ने बुझाइले बच्चा जन्मिसकेपछि १० हप्तामा दिaनुपर्ने दोश्रो मात्राको पोलियो थोपा नै बच्चाले नपाउने सम्भावना भयो । जुन कुरा मुनासिब मान्न कदापि सकिन्न ।
पोलियो थोपा दुई पटक मात्र खुवाउने भनेर बुझेको ब्यक्तिले आफ्नो ठाउँमा गएर दुई पटक मात्र खुवाएर बिचको दोश्रो मात्रा नै नदिए के असर नपर्ला र ? जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय चनाखो रहेछ भने त मासिक रिपोर्टमा त्रुटी देखिएर छिट्टै सच्चिएला । तर रिपोर्ट जती सबै दराजमा थन्क्याउने र बर्षको एक पटक खोजिनिती गर्दा मात्र फाइल पल्टाउँदा पत्ता लाग्ने भयो भने धेरै समय नबित्ला भन्न सकिन्न । कर्मचारीको ज्ञान र सीप अभिबृद्धी गर्नका निम्ती समय सापेक्ष ट्रैनिङ हुनु आवश्यक छ । तर ट्रैनिङको बिषयवस्तु सहभागीले के कसरी बुझेका छन् भनेर हेर्नु उचित हुन्छ । पूर्व परिक्षा भन्दा उत्तर परिक्षाको परिणामको प्रगति लिएर मात्रै ट्रैनिङको सफलता मापन गर्दा त्रुटी हुन सक्छ । अर्को कुरो के भन्दा भत्ताका उद्देस्यले मात्रै सन्चालन हुने ट्रैनिङको प्रभावकारीता न्यून हुन्छ । सबैको बुझाइ उस्तै नहुन सक्छ । सहभागीको प्रकृति हेरी ट्रैनिङका बिषयवस्तु नमिलाउँदा गलत तथा उल्टो कुरा सम्प्रेषण हुन सक्छ । दोष बुझाउनेको पनि हुन सक्छ र बुझ्नेको पनि हुन सक्छ । कसैलाई दोष दिनुभन्दा पनि कुनै कुरो गलत बुझ्न गएमा दिर्घकालिन असर पर्न सक्छ भनेर सम्बेदनशील हुनु जरुरी हुन्छ । ट्रैनिङलाई जमघट हुने भन्दा सीप र ज्ञानको माध्यमको रुपमा बिकास गरौँ भन्ने मेरो आशय हो । साथै ट्रैनिङको प्रभावकारीता मापन गर्ने सशक्त उपाय प्रतिपादन गर्न सके कार्यक्रमहरु स्वत: प्रभावकारी हुन्छन् ।
Comments
Post a Comment